ลักษณะดนตรีพื้นบ้านอีสาน
เพลงพื้นบ้านอีสาน เป็นศิลปวัฒนธรรมที่สืบทอดสืบต่อกันมานานในชนเผ่า ๆ ที่อาศัยอยู่ในภาคอีสาน เพลงพื้นบ้านอีสานที่นิยมเล่นมีลักษณะที่เป็นเอลักษณ์เฉพาะ ซึ่งแตกต่างจากภาคอื่น ๆ ดัง ( วิรัช บุษยกุล : 2522 ) ได้เขียนบรรยายความจากข้อเขียนของอาจารย์เจริญชัย ชนไพโรจน์ ถึงลักษณะดนตรีพื้นบ้านอีสาน โดยทั่วไปดังนี้
- ใช้บันไดเสียงแบบ 5 เสียง ( Pentotonic Scale)
- ท่วงทำนองออกไปทางบันไดเสียง ไมเนอร์ จึงแฝงด้วยสำเนียงค่อนข้างจะได้อารมณ์เศร้า
- การประสานเสียงในเพลงไม่มีรีระบบ แต่สามารถบอกถึงลักษณะบันไดเสียงเป็นแบบไมเนอร์
- ทำนองเพลงประกอบด้วยประโยคสั้น ๆ แต่สามารถบรรเลงวกไปเวียนมาซ้ำๆ หลายครั้งตามต้องการจึงสามารถบรรเลงได้นานเท่าใดก็ได้
- ความช้า – เร็ว ของจังหวะอยู่ในระดับปานกลาง ไปจนถึงจังหวะค่อนข้างเร็ว
- ทำนองเพลงพื้นบ้านชาวบ้านเรียกว่า “ ลาย” คือทำนองโดยการจดจำไม่มีการบันทึกโน้ตเพลง และไม่ค่อยมีการแต่งเติมลายจึงไม่มีมากนัก
ลักษณะเพลงลูกทุ่งหมอลำ
ปัจจุบันเพลงพื้นบ้านที่นิยมเล่นกันในภาคอีสาน จะเป็นเพลงที่มีลักษณะเป็นการประยุกต์ หรือที่เรียกว่า เพลงลูกทุ่งหมอลำ มีลักษณะดังนี้
- เป็นเพลงที่มีเนื้อร้องที่ประทับใจผู้ฟัง ที่มีทำนองหมอลำสลับกับทำนองเพลง โดยทั่วไป บางทีมักจะเรียกเพลงประเภทนี้ว่า เพลงลูกทุ่งหมอลำ เช่น เพลงมักสาวปากแป ขับร้องโดยโอ๋ เอ๋ และ เพลงตามใจแม่ ขับร้องโดย สาธิต ทองจันทร์ เพลงผู้บ่าวเมียเผอ ขับร้อง อภัสรา เป็นต้น
- เพลงที่ใช้เครื่องดนตรี อเล็กทรอนิกส์ บันทึกเสียง เช่น ออร์แกน กีตาร์ไฟฟ้า เบสส์ แทนเสียงเครื่องดนตรีพื้นบ้านซึ่งได้แก่ พิณ แคน ซอ เป็นต้น
- เป็นเพลงที่มีจังหวะสนุกสนาน มีจังหวะกระชับหนักแน่นและเร็วเครื่องประกอบจังหวะมีความสำคัญพอ ๆ กับเสียงขับร้องเพลงที่มีลักษณะดังกล่าวได้แก่ หมอลำซิ่ง ลำเดิน และลำเพลินเพลงเหล่านี้จะมีจำหน่ายที่ร้านขายเทปและซีดีทั่วไปตามท้องตลาด
- เพลงบรรเลงด้วยวงดนตรีพื้นบ้านอีสาน ที่มีเครื่องดนตรีครบทุกกลุ่มเรียกว่า“วงโปงลาง” ประกอบด้วย โปงลาง พิณ แคน โหวด เบส กลองรำมะนา กลองยาวอีสาน กั๊บแก๊บ ไห ซออีสาน วงที่บรรเลงตามรูปแบบวงโปงลางได้แก่ วงดนตรีพื้นบ้านอีสานของสถาบันการศึกษาทั่วไปในภาคอีสาน หรือปัจจุบันมีเล่นแถบทุกภูมิภาคของประเทศ
- ทำนองเพลงพื้นบ้านที่นิยมบรรเลงหรือขับร้องมากที่สุด คือ ทำนองลายเต้ย โขงซึ่งมีลักษณะบันไดเสียงที่ใช้แบบเพนตาทอ มี 5 เสียง คือ เสียง โด เร มี ซอล ลา มี ทำนองเพลงลายเต้ยโขง ใช้ทั้งในเพลงไทยสากลได้แก่ เพลงขุนโขง ของ ม.ร.ว. ถนัดศรี สวัสดิวัฒน์ ในเพลงลูกทุ่งของพรศักดิ์ ส่องแสง หลายเพลงและเพลงหมอลำที่เรียกว่า “ ลำเต้ย” และลำเดิน นับได้ว่าเพลงพื้นบ้านอีสาน เป็นวัฒนธรรมหนึ่งของชาวบ้านที่สืบทอดกันมา โดยศิลปินชาวบ้านมีการปรับปรุงเปลี่ยนแปลงให้เข้ายุคสมัยนั้น ๆ จนปัจจุบันก็ได้รับความนิยมจากผู้ฟังและผู้บรรเลงอย่างกว้างขวาง และรูปแบบด้านจังหวะ ทำนอง การใช้เครื่องดนตรีบรรเลงอาจะปรับเปลี่ยนไปจากเดิมบ้างตามอิทธิพลของวัฒนธรรมต่างชาติ ซึ่งเป็นความเจริญทางด้านเทคโนโลยี ผู้ศึกษาจึงควรพิจารณาถึงข้อดี ข้อเสีย เพื่อจะดำเนินการรักษาและส่งเสริมพัฒนาต่อไป
